Τι είναι ο Υπαρξισμός
Ο υπαρξισμός ως φιλοσοφικό ρεύμα πρωτοεμφανίστηκε το 19ο αιώνα και στηρίχθηκε στην αντίληψη ότι η φιλοσοφία δεν είναι μια αντικειμενική ή θεωρητική επιστήμη, αλλά συνδέεται με την πραγματική και συγκεκριμένη ύπαρξη του ανθρώπου. Επίκεντρο ενδιαφέροντος του υπαρξισμού δεν ήταν πράγματα, ιδέες ή έννοιες, αλλά ο ίδιος άνθρωπος ως μοναδική και ανεπανάληπτη ύπαρξη.
Βασική θέση του υπαρξισμού, όπως διατυπώθηκε από τον Sartre, είναι ότι «η ύπαρξη προηγείται της ουσίας». Ο άνθρωπος, δηλαδή, δεν έχει μια προκαθορισμένη ουσία ή σκοπό που να του έχει δοθεί από το Θεό ή τη φύση. Ο καθένας ξεχωριστά, πρώτα υπάρχει και στη συνέχεια μέσω των δράσεων του, αποφασίζει ποιος και τι είναι, καθορίζει δηλαδή ο ίδιος την ουσία του. Οι άνθρωποι έχουν ελεύθερη βούληση, με την έννοια ότι οι ίδιοι αποφασίζουν για τη μοίρα τους και την πορεία της ζωής τους ανεξαρτήτως των βιολογικών ή των κοινωνικών παραγόντων που μπορεί να επηρεάζουν τις αποφάσεις τους. Είμαστε καταδικασμένοι να είμαστε ελεύθεροι, δηλώνει ο Sartre και είμαστε οι επιλογές μας.
Ο υπαρξισμός θεωρεί ότι βρισκόμαστε «ριγμένοι» στον κόσμο. Χωρίς να το έχουμε επιλέξει, χωρίς να έχουμε κάποιες οδηγίες. Δεν ξέρουμε πώς είναι σωστό για μας να ζήσουμε. Η ύπαρξη είναι πάντοτε ιδιαίτερη και εξατομικευμένη και ένα εν-τω-κόσμω είναι — δηλαδή ύπαρξη σε μία συγκεκριμένη και ιστορικά καθορισμένη κατάσταση, η οποία περιορίζει ή θέτει όρους στην επιλογή. O άνθρωπος αποκαλείται από τον Heidegger Dasein, δηλαδή «εδωνά είναι», γιατί δεν υπάρχει απλά, αλλά υπάρχει σε χώρο και σε χρόνο. Ο άνθρωπος βρίσκεται μέσα στον κόσμο και τον κατοικεί, «ριγμένος στον κόσμο», είναι πάντα εν-τω-κόσμω-είναι και είναι η μόνη ύπαρξη που έχει συνείδηση της παρουσίας της στον κόσμο. Ο άνθρωπος έχει συνείδηση ότι υπάρχει.
Ένα αντικείμενο αναζήτησης του συγκεκριμένου φιλοσοφικού ρεύματος είναι ποιός είναι ο αυθεντικός τρόπος ζωής για τα άτομα. Η έννοια της αυθεντικότητας στον υπαρξισμό, αναφέρεται στο πόσο είμαστε σε επαφή με τη δική μας ύπαρξη, ή χανόμαστε μέσα στους άλλους. Η συμμόρφωση με τους κανόνες και τις απαιτήσεις της κοινωνίας οδηγεί σε μία μη αυθεντική ζωή. Η μη αυθεντική στάση είναι δεν είναι καθόλου κατώτερη από την αυθεντική, κάθε άλλο, αποτελεί την πιο συνηθισμένη και καθημερινή μας στάση. Η αυθεντικότητα βιώνεται από τον άνθρωπο σε πολύ λίγες στιγμές στη ζωή του, σε έντονες στιγμές συναισθηματικών εμπειριών, όπως η υπαρξιακή αγωνία και η υπαρξιακή ενοχή. Σε τέτοιες περιπτώσεις βιώνουμε μία συνειδητοποίηση για το τι συμβαίνει στη ζωή μας και καλούμαστε να αναλάβουμε την ευθύνη της ζωή μας με καθαρότητα και ένταση.
Ο άνθρωπος καλείται να αντιληφθεί την πραγματική ελευθερία που κατέχει από τη στιγμή που «ρίχτηκε» στον κόσμο και είναι υπεύθυνος για τις επιλογές του. Κατ’ επέκταση θα πρέπει να αποδεχτεί και την ευθύνη που του αναλογεί για τις επιλογές του που τον καθιστά κύριο της ζωής του και του εαυτού του.
Βασικός και πιο γνωστός εκφραστής της φιλοσοφίας του υπαρξισμού θεωρείται ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, σπουδαίος Γάλλος φιλόσοφος του 20ου αι, ωστόσο υπήρξαν πολλοί σπουδαίοι υπαρξιστές φιλόσοφοι.
Κυρίαρχα θέματα με τα οποία ασχολείται ο Υπαρξισμός είναι η Ελευθερία και η Ευθύνη, ο Θάνατος, η Έλλειψη Νοήματος, η Μοναξιά, η Αυθεντικότητα, το Ρίξιμο στη ζωή.
Η σχέση του υπαρξισμού με την τέχνη, είναι τόσο άρρηκτα συνδεδεμένη, όσο με την ύπαρξη, αφού πολλοί καλλιτέχνες εκφράζουν μέσω της τέχνης τους όλες τις υπαρξιακές τους αγωνίες και αναζητήσεις. Δείγματα υπαρξισμού βρίσκουμε στη λογοτεχνία, την ποίηση, τον κινηματογράφο, τη ζωγραφική, ακόμα και στη μουσική.